“فتوکل علی الله” کلیدواژه اساسی
مشروح بیان مباحث تفسیری جلسه ۵۱۵ کرسی تلاوت و تفسیر قرآن کریم ضیافت نور توسط مدیر موسسه یاوران قرآن و حدیث آزاد شهر استاد سید محمد حسینی واعظ
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا و نبینا محمد و آله الطاهرین اللهم صل علی محمد و آل محمد
عرض سلام و ادب و احترام دارم خدمت همه شما سروران ارجمند. خدا را شاکرم که در این ایام با شرافت، در ماه بندگی خدا، ماه ذی‌الحجه، و همچنین در ایام شهادت امام محمد باقر (علیه السلام) و مصادف با رحلت بنیانگذار کبیر، امام خمینی (ره)، توفیق حضور در این محفل نورانی را دارم. امیدوارم خداوند متعال یاری کند تا مطالب مطرح شده، هم برای گوینده و هم برای شنوندگان، مفید و سودمند باشد. با یک صلوات دیگر، جلسه را آغاز می‌کنیم: اللهم صل علی محمد و آل محمد
مقدمه و اهمیت موضوع
امشب، مصادف است با شام شهادت امام باقر (علیه السلام). فرصت را غنیمت می‌شمارم و با ذکر یک جمله در باب امام باقر (علیه السلام) سخنانم را آغاز می‌کنم: السلام علیک یا باقر علم النبیین
در این زیارت‌نامه‌ها، ما به امام باقر (علیه السلام) با این لقب سلام می‌دهیم: “باقر” یعنی شکافنده علم پیامبران. این کلمه “باقر” برای همگان آشکار است. اما چرا امام باقر (علیه السلام) به این نام ملقب شدند؟ چرا به ایشان شکافنده علم گفته می‌شود؟
زمینه‌های تاریخی و اهمیت علم امام باقر (علیه السلام)
پاسخ ساده است: خفقانی که در ایام حکومت بنی‌امیه وجود داشت، پس از مدتی، فرصتی برای امام محمد باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) فراهم کرد تا مجالس درسی دایر کنند. این مجالس، به قدری پربار بود که گفته می‌شود هزاران شاگرد داشتند. البته، این مجالس، پیوسته و به طور آشکار برگزار نمی‌شدند؛ همچنان خفقان حاکم بود. اما در زمان امام سجاد (علیه السلام)، که امکان بیان معارف در قالب دعاها فراهم شده بود، فضا تا حدودی بازتر شد. افرادی از سراسر ممالک اسلامی، با ترس و احتیاط و در خفا، در این مجالس شرکت می‌کردند. آنها در قالب‌هایی چون فروشندگان خیار یا مسافران، به طرح سوالات خود می‌پرداختند. این مجالس، در ابتدا، به گستردگی کلاس‌های امروزی نبود. اما زمانی که امام، مطالب علمی، دینی و قرآنی را برای شاگردان توضیح می‌دادند، مطالب به قدری واضح و روشن می‌شد که گویی، آن مطلب شکافته شده و مغز آن درک می‌شد.
کلیدواژه‌ها در قرآن و اهمیت آنها
امشب، صفحه ۷۱ قرآن کریم را مورد بررسی قرار می‌دهیم. این صفحه، شامل نکات و مطالب ارزشمندی است. اما از آنجا که زمان اندک است، اجازه دهید به یک یا دو کلیدواژه اشاره کنم. کلیدواژه چیست؟ در هر علم و تخصصی، اصطلاحاتی وجود دارند که به آنها کلیدواژه می‌گویند. کلیدواژه، صرفاً یک کلمه یا دو کلمه نیست؛ بلکه پشت هر کلیدواژه، مطالب بسیاری نهفته است. وقتی دو متخصص در یک رشته با هم صحبت می‌کنند، آن اصطلاح را به کار می‌برند و دیگر نیازی به توضیح و تکرار تمام مطالب قبلی نیست. آنها فرض را بر این می‌گذارند که شنونده، تمام آن مطالب را می‌داند. به عنوان مثال، در ریاضیات، وقتی صحبت از “جذر” می‌شود، نیازی به توضیح مجدد نیست؛ زیرا یک کلیدواژه است. یا در روانشناسی، اصطلاحاتی مانند “اختلال دوقطبی” یا “بیش فعالی” به کار می‌رود که هر کدام، دنیایی از مفاهیم را در خود جای داده‌اند. بنابراین، برای درک بهتر مطالب، لازم است با کلیدواژه‌ها آشنا شویم.
در آیات قرآن نیز، اینگونه است. در این سوره (آیه ۱۵۹ سوره آل عمران)، یک یا دو کلیدواژه وجود دارد که چندین بار تکرار شده‌اند. اگر اجازه دهید، آن کلیدواژه‌ها را بیان می‌کنم تا بسیاری از معماهای قرآنی و مسائل روزمره ما، حل شوند.
بررسی آیه ۱۵۹ سوره آل عمران و کلیدواژه “توکل”
در آیه ۱۵۹ سوره آل عمران، خداوند متعال می‌فرماید: “فَبِمَا رَحْمَهٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ.” ترجمه: “پس به [برکت] رحمت خدا بود که با آنان نرمخو [و مهربان] شدى، و اگر تندخو و سخت‌دل بودى قطعا از پیرامون تو پراکنده مى‌شدند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه، و در کارها با آنان مشورت کن. و چون تصمیم گرفتى، بر خدا توکل کن، زیرا خداوند توکل‌کنندگان را دوست دارد.”
خداوند در این آیه، رمز موفقیت پیامبر (ص) را بیان می‌کند. در این آیه، خدا می فرماید: ای پیامبر، تو به واسطه رحمتی از جانب خدا، با مردم نرمخو بودی. این آیه، در واقع یک درس بزرگ به ما می‌دهد: اگر کسی خشن و سنگدل باشد -چه در گفتار، چه در رفتار، چه در قلب و چهره- مردم از او دوری می‌کنند. هیچ‌کس او را دوست نخواهد داشت و در نتیجه، در روابط اجتماعی، خانوادگی و حتی کسب‌و‌کار با مشکلات فراوانی مواجه خواهد شد.
در ادامه آیه، خداوند می‌فرماید: “فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ” یعنی از آنها درگذر، برایشان طلب مغفرت کن و با آنها مشورت کن.
“فتوکل علی الله” کلیدواژه اساسی
نکته مهم اینجاست: کلیدواژه اساسی آیه “فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ” است. در این آیه، خداوند به ما می‌فرماید: “وقتی تصمیم گرفتی کاری را انجام دهی، بر خدا توکل کن، چرا که خداوند متوکلین را دوست دارد.”
در این آیه، خداوند توکل را به عنوان یکی از ویژگی‌های مومنان ذکر می‌کند: “وَعَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ” (و مؤمنان باید تنها بر خدا توکل کنند).
معنای حقیقی توکل
قالب افراد، توکل را به این معنا می‌دانند که نتیجه کار را به خدا بسپاریم. اما این تمام معنای توکل نیست. توکل، به معنای وکیل گرفتن خداست. یعنی ما خدا را در تمام کارهای خود، وکیل خود قرار دهیم. در واقع، این نشان‌دهنده این است که من از انجام برخی کارها عاجزم، علم و تخصص کافی را ندارم و به همین دلیل، خدا را به عنوان وکیل خود انتخاب می‌کنم.
وقتی شما وکیل می‌گیرید، با او چگونه رفتار می‌کنید؟ در یک مسئله حقوقی، بدون هماهنگی با وکیل خود صحبت نمی‌کنید. امضای برگه ها را به وکیل خود واگذار می کنید. در تمام امور، از او نظر می‌خواهید. بنابراین، توکل بر خدا نیز به این معناست که در تمام شئونات زندگی، نظر خدا را جویا شویم، دستورات او را بررسی کنیم و مطابق با آن عمل نماییم.
بنابراین، توکل عملی به این معناست که در لحظه‌لحظه زندگی خود، خدا را به عنوان وکیل خود داشته باشیم.
نمونه‌ای از توکل در زندگی
حاج‌آقای وافی (که قطعاً می‌شناسید) نمونه‌ای از این توکل را در زندگی خود نشان دادند. ایشان، در مصاحبه‌ای، از همسر خود پرسیدند: “آیا در این زندگی، به مشکل برنخوردید؟” و پاسخ دادند: “چرا نشود؟” ایشان گفتند: “من در خواستگاری، به همسرم گفتم: یک شرط دارم: هرگاه به مشکلی برخوردیم، از خدا راهنمایی می‌گیریم و به آنچه خدا در قرآن و روایات ائمه (علیهم‌السلام) گفته، عمل می‌کنیم. این، همان معنای توکل بر خداست.”
راه رسیدن به توکل
میزان توکل هر فرد، بستگی به میزان شناخت او از خداوند دارد. هرچه بیشتر خدا را بشناسیم، توکل ما بیشتر می‌شود. هرچه بیشتر خود را بشناسیم، از کجا آمده‌ایم، برای چه آمده‌ایم و به کجا خواهیم رفت، توکل ما بیشتر می‌شود.
زمانی که می‌گوییم خدا را وکیل خود می‌گیریم، در واقع در تمام امور زندگی، خداوند را می‌پرستیم.
نتیجه توکل: رسیدن به مقام قرب الهی
نتیجه توکل، رسیدن به مقام قرب الهی است. قرب الهی، به معنای نزدیکی مکانی نیست، بلکه به معنای نزدیکی از نظر شأن و مقام است. یعنی رنگ و بوی خدایی گرفتن.
مثال فرض کنید چند توپ رنگی داریم که رنگ آنها از پررنگ تا کمرنگ متغیر است. در این مثال، کسی به مقام قرب الهی می‌رسد که بیشترین شباهت را به خداوند داشته باشد و صفات الهی را در خود متجلی سازد.
آیا این امر در دنیای امروز امکان‌پذیر است؟
بله. مصداق بارز این توکل و نزدیکی به خدا، وجود مبارک امام خمینی (ره) است. ما، به ویژه در این ایام، که مصادف است با سالگرد ارتحال ایشان، مدیون امام هستیم. زندگی، دین و هر آنچه در اختیار داریم، چه قبول داشته باشیم و چه نداشته باشیم، مرهون تلاش‌ها و رهبری امام خمینی (ره) است. امام، نمونه‌ای از توکل به خدا بود.
نتیجه‌گیری و دعا
در پایان، از خداوند متعال مسئلت دارم که دل‌های ما را به نور ایمان و قرآن، منور و مزین بگرداند. آمین. خدایا، ایمان ما را با عمل صالح همراه کن. الهی آمین. خدایا، توفیق توکل بر خودت را به همه ما عنایت بفرما. الهی آمین. خدایا، در شب شهادت امام باقر (علیه السلام)، ما را از هدایت قرآن و اهل بیت (علیهم‌السلام) محروم مگردان. الهی آمین. خدایا، مقام رهبر فقیدمان، امام خمینی (ره) را عالی و متعالی بگردان. خدایا، شهدای ما و امام شهدا را بر سر سفره با کرامت قرآن و اهل بیت (علیهم‌السلام) مهمان بگردان. خدایا، ثواب این جلسات را به روح اموات و درگذشتگان ما نثار بگردان. الهی آمین. خدایا، بیماران ما را شفای کامل و عاجل عنایت بفرما. الهی آمین. خدایا، گرفتاران و بدهکاران ما را نجات عنایت بفرما. خدایا، خود ما، فرزندان ما و نسل ما را عاقبت‌به‌خیر بگردان. خدایا، همه گرفتاری‌ها و مشکلات ما را با ظهور حجتت برطرف بگردان. خدایا، سایه مقام معظم رهبری را بر سر همه مظلومین و مستضعفین و مسلمین جهان مستدام بدار. آمین.برای سلامتی خودتان، آمرزش امواتتان و تعجیل در فرج آقا امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، صلوات. اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم
می توانید خبر جلسه را از اینجا (کلیک کنید)، گزارش تصویری این جلسه از اینجا (کلیک کنید)، گزارش صوتی جلسه از اینجا (کلیک) و ویدئو جلسات از اینجا (کلیک کنید) دریافت نمایید.
